Paul Gerhardt

thumb|right|240px|Tablica pamiątkowa na kościele św. Mikołaja w Berlinie upamiętniająca współpracę Paula Gerhardta i Johanna Crügera

Paul Gerhardt (ur. 12 marca 1607 w Gräfenhainichen k. Wittenbergi, zm. 27 maja 1676 w Lubinie na Łużycach Dolnych) – niemiecki teolog, poeta religijny, duchowny luterański. W latach 1628-1634 studiował teologię w Wittenberdze. Od 1651 był proboszczem w Mittenwalde, 1657-1666 diakonem w Nikolaikirche w Berlinie, od 1669 archidiakonem w Lubinie.

Na okres pobytu w Berlinie przypada rozkwit twórczości Gerhardta i jego współpracy z kompozytorem Johannem Crügerem. Paul Gerhardt został uznany za najwybitniejszego twórcę poezji religijnej w Niemczech XVII wieku, Crüger natomiast zyskał miano jednego z najsławniejszych twórcy muzyki pieśni protestanckich, które śpiewane są do dziś i znane w wersjach artystycznych m.in. z kantat i pasji Johanna Sebastiana Bacha. Zbiór pieśni ''Praxis pietatis melica'' wydany przez Crügera został po raz pierwszy w 1640, rozszerzony o 15 pieśni do poezji Gerhardta w roku 1647, w roku 1661 miał już 10. wydanie i było w nim aż 88 pieśni do słów Gerhardta. W 1721 (po śmierci obu twórców) śpiewnik miał swoje 39. wydanie.

Zachowane dzieło Paula Gerhardta zawiera 137 pieśni i poezji niemieckich, 15 poezji łacińskich, cztery mowy pogrzebowe, liczne listy, testament Gerhardta – zasady życiowe dla jego syna, pisemne oświadczenia w sporze z księciem Fryderykiem Wilhelmem oraz cztery tzw. medytacje (rozważania egzegetyczno-liturgiczne). 32 pieśni zostały włączone do aktualnego kancjonału protestanckiego.

Muzykę do słów Gerhardta pisali Johann Crüger i Johann Georg Ebeling, który został kantorem w Nikolaikirche w Berlinie, następcą Johanna Crügera. Bliska znajomość zawiązana w Berlinie z Paulem Gerhardtem sprawiła, że Ebeling zrezygnował z powrotu do rodzinnego Lüneburga, gdzie mógł zostać kantorem po śmierci swojego nauczyciela, Michaela Jacobiego. W roku 1668 Paul Gerhardt wyjechał z Berlina do Lübben, w tym też roku wyjechał z Berlina także Ebeling, który osiedlił się w Szczecinie. Na przełomie lat 1666 i 1667, a więc pod koniec swojego pobytu w Berlinie obaj twórcy pracowali nad wspólnym zbiorem pieśni. Pierwsze wydanie – zbiór 120 pieśni – ukazało się w 1667 we Frankfurcie nad Odrą i w Berlinie pod tytułem ''Pauli Gerhardi geistliche Andachten''. Było to najważniejsze osiągnięcie życiowe kompozytora, a również najobszerniejszy zbiór pieśni napisanych do tekstów Gerhardta. Kolejne wydania ukazywały się w Szczecinie cztery razy (w latach 1669, 1670, 1671 i 1672), następnie w Norymberdze (1683) i w Augsburgu (1708). Również ukazywały się pieśni do słów Gerhardta, będące przeróbkami starszych pieśni lub tekstami dostosowanymi do starszych melodii. Jedna z najsłynniejszych pieśni protestanckich, ''O Haupt voll Blut und Wunden'', znana z polskiego tłumaczenia z tekstem ''O Głowo, coś skrwawiona'', swój niemiecki tekst zawdzięcza właśnie Paulowi Gerhardtowi, lecz jest on trawestacją średniowiecznego łacińskiego hymnu pasyjnego ''Salve caput cruentatum'' Arnulfa von Löwen, cysterskiego mnicha z klasztoru w Löwen w Belgii, natomiast jej muzyka pochodzi z wcześniejszej pieśni Hansa Leo Hasslera. Źródło: Wikipedia